Peki perde arkasında
hangi teknolojiler çalışıyor, bize
ne fayda sağlıyor ve hangi riskleri
de beraberinde getiriyor? Gelin,
hem dünyada hem de Türkiye’de
son yıllarda öne çıkan finansal
teknolojilere yakından bakalım.
YAPAY ZEKÂ: DOLANDIRICIYI
SANİYELER İÇİNDE YAKALAYAN
BEKÇİ
2025’te finansın en hararetli
gündemi (tahmin edeceğiniz
gibi) yapay zekâ. Bankalar artık
dakikada milyonlarca işlemi tarayan,
sahtekâr davranış kalıplarını anında
yakalayan yapay zekâ modelleri
kullanıyor. 2024’te derin sahte
(deep-fake) kimlik hırsızlığı olayları
patlama yapınca, birçok kurum
yapay zekâ tabanlı “canlılık testi” ve
biyometrik doğrulamaya geçti.
– Fayda: Müşterinin hem parası
hem de kişisel verisi korunuyor,
sahte alarm sayısı düşürülerek
masraflar kısılıyor.
– Risk: Algoritmanın
eğitildiği veri önyargılı ise
masum kullanıcıların işlemleri
durdurulabiliyor; ayrıca kötü
niyetliler de yapay zekâyı saldırı
aracı olarak kullanabiliyor.
GÖMÜLÜ FİNANS-GERÇEK
ZAMANLI ÖDEMELER:
PARA GÖRÜNMEZ OLUYOR
Eskiden bir uygulamada ödeme
yapmak, başka bir bankacılık
sayfasına yönlenmek demekti.
Günümüzde ödeme, sigorta veya
mikro-kredi butonu doğrudan
alışveriş uygulamasının içine
gömülü olabiliyor (gömülü finans).
Bu alanda küresel pazarın 2028’e
kadar 7 trilyon dolar büyüklüğe
ulaşacağı tahmin ediliyor.
Türkiye’de de pazarın 2024’te 966
milyon dolar seviyesine ulaşması
bekleniyor.
Diğer taraftan gerçek zamanlı
ödemeler para transferlerini
mucizevi hale getiriyor. Türkiye’nin
FAST altyapısıyla iki farklı
bankadaki hesaplar arası para
saniyeler içinde yer değiştiriyor.
– Fayda: Müşteri beklemiyor,
işletme anında tahsilat alıyor.
– Risk: “Hız” insan hatasına veya
dolandırıcılığa da hız kazandırıyor.
VARLIK TOKENİZASYONU:
HİSSE SENEDİNİN BLOK
ZİNCİRLİ KUZENİ
Varlık tokenizasyonu, fiziksel ya
da finansal bir varlığın (örneğin
bir bina, tablo ya da şirket hissesi)
blok-zincir üzerinde dijital jetonlara
(“token”lara) bölünmesidir.
– Her token, o varlığın küçük bir
hissesini temsil eden dijital sertifika
gibi davranır.
– Böylece varlık çok daha kolay
parçalanabilir, alınıp satılabilir ve
sahiplik kaydı blok zincirde şeffaf bir
şekilde tutulur.
– Fayda: 100 TL ile “paha
biçilmez” gayrimenkule ortak
olabilirsiniz; işlemler daha şeffaf.
– Risk: Likiditenin düşük olması;
kayıp anahtar riski, düzenleyici
belirsizliği ve siber saldırılar gibi
önemli riskler var.
MERKEZ BANKASI
DİJİTAL PARASI (CBDC) VE
DİJİTAL TÜRK LİRASI
Çin’in dijital yuanı, Avrupa Merkez
Bankası’nın “dijital Avro” planı
derken Türkiye de yarışta. TCMB
2024’te Dijital Türk Lirası pilotunun
ilk fazını tamamladı, bu yıl daha
geniş kapsamlı testler yapılması
planlanıyor.
– Fayda: Nakit paranın işlevlerini
dijital ortamda sunma iddiası.
– Risk: “Devlet her işlemi
görebilir mi?” endişesi, bankacılık
sisteminden mevduat
kaçışı olasılığı.
ŞİMDİ AL SONRA ÖDE (BNPL): KOLAY TAKSİT ZOR DENETİM
Çevrimiçi alışverişte
“şimdi al, ödemeye üç ay
sonra başla” gibi özellikler
ticareti kolaylaştırıyor
ve büyütüyor. Bu sayede
hem kullanıcılar hem
de işletmeler büyük
faydalar sağlıyor. Fakat
bu durum borçlanmanın
da büyümesi anlamına
geliyor. Avustralya gibi bazı
ülkeler, aşırı borçlanmayı
frenlemek için BNPL
firmalarını kredi yasalarına
tabi tutmaya başladı.
– Fayda: Kullanıcılara
çok daha esnek ödeme
seçenekleri sunulabiliyor,
e-ticareti büyütüyor.
– Risk: Ödeme planı
karmaşıklaşınca “gizli faiz”
etkisi yaratabiliyor; borç
döngüsüne giren kullanıcı
sayısı artıyor.
SICAK BAŞLIKLAR
Türkiye finansal teknolojiler
gündeminde başka önemli
başlıklar da var: açık bankacılık,
tam dijital bankalar, büyük hızla
büyüyen dijital bankacılık kullanımı
ve özellikle son dönemde konuşulan
karapara aklama ve yasadışı bahis
operasyonları.
– Açık bankacılık düzenlemeleri,
bankaların güvenli teknolojik
altyapılar üzerinden müşteri verisini
paylaşabilmesini sağlıyor. Böylece
tüm banka hesaplarının tek bir
platformda yönetilebilmesi gibi
hizmetler mümkün olabiliyor. Fakat
veriye erişim kolaylaştıkça “Kim, ne
kadar bilgimize erişebiliyor” sorusu
da önem kazanıyor.
– İkinci başlığımız; Türkiye’nin
verdiği dijital banka lisansları. Şube
yok, kâğıt imza yok; telefondan beş
dakikada hesap açıp
kartınızın sanal kopyasını cüzdana
yüklüyorsunuz. Bu model maliyetleri
düşürüyor ve rekabeti artırıyor
ama henüz emekleme döneminde:
sürdürülebilir kârlılık, yoğun müşteri
desteği ve sağlam altyapı yatırımları
hâlâ birer soru işareti.
– Diğer taraftan dijital bankacılık
aktif müşteri sayısının 117 milyona
ulaşması Türkiye’nin ne kadar
dijitalleştiğini de gösteriyor. Bu durum
bu alandaki girişimlere dev bir pazar
sunarken, dolandırıcılıklara maruz
kalma gibi riskleri de beraberinde
getiriyor.
– Son olarak bugünlerde sıkça
duyduğumuz yasadışı bahis ve
karapara aklama operasyonlarında da
finansal teknolojiler etkili bir unsur
olabiliyor. Gazetemizin yazarlarından
Murat Ağırel’in bu alanda müthiş
yazıları var, okumanızı
şiddetle tavsiye ederim.
SON SÖZ
Finansal teknolojiler artık soyut bir gelecek” değil, günlük rutinimizin ta kendisi.
Yapay zekâ hesabımızı koruyor, şimdi alıp aylar
sonra ödemeye başlıyoruz, dijital bankalar şubesiz
yaşamı mümkün kılıyor. Teknolojinin sunduğu hız ve konforun tadını çıkarırken
siber güvenlik önlemlerini almak, harcama disiplinini korumak ve kişisel verilerimize
sahip çıkmak da hepimizin sorumluluğu. Bilinçli kullanıcılar ve dengeli düzenlemeler
sayesinde, paranın bu yeni çağı hem kolay hem güvenli olabilir.
Kaynak Cumhuriyet
