New York merkezli edebiyat, insan hakları ve basın özgürlüğü kuruluşu PEN America, her yıl yayımladığı ve dünya genelinde basın özgürlüğü ve yazarlara yönelik baskıları belgeleyen raporunu önceki gün sundu. Rapora göre dünya genelinde hapsedilen yazar sayısı üst üste altıncı yıl artış gösterdi.
Endeks, 2024 yılında 40 ülkede toplam 375 yazarın cezaevinde olduğunu kaydetti; bu sayı, 2023 yılında 33 ülkede 339 yazardı. 2024 yılında ‘suçlama yöneltilmeden ya da yargılama başlamadan’ gözaltında tutulan yazar sayısında da artış yaşandı; 2023’te 76 olan bu sayı 2024’te 80’e çıktı. Bu vakaların çoğu Çin, Mısır ve ‘işgal altındaki Filistin topraklarını’ da içermek üzere İsrail’de yaşandı. Teknolojinin gelişimiyle birlikte geleneksel yayım yapmayan ve sosyal medyada yazılı içerik üreten kişilerin hapsedilmesinde de artış görüldüğü bildirildi.
ÇİN BİRİNCİ SIRADA
Mısır’da, uzun süreli tutukluluk vakaları üç katına çıkarak 2023’te üç yazardan 2024’te dokuz yazara yükseldi. Özerk bölgeleri dahil olmak üzere Çin, üst üste altıncı yıl da en fazla yazarın hapsedildiği ülke oldu; 2023’te 107 olan bu sayı, 2024’te 118’e çıktı ve bu artış, dünya genelindeki en büyük artış olarak kaydedildi. İran, 43 yazarla ikinci sırada yer aldı. Bu iki ülke, dünya genelinde hapsedilen yazarların yüzde 43’ü oluşturdu. 2024 yılında yazarlar açısından en kötü 10 ülke ise şöyle sıralandı: Suudi Arabistan (23), Vietnam (23), İsrail (21), Rusya (18), Türkiye (18), Belarus (15), Mısır (10) ve Myanmar (10).
İRAN MUHALİF KADIN YAZARLARI HAPSETTİ
Öte yandan 2024’te kadın yazarları en fazla hapseden ülke İran oldu; toplam 43 tutuklu yazarın 13’ü kadındı. Kadınların çoğu, türban zorunluluğu ya da kadınlara getirilen diğer kısıtlamalara karşı yazdıkları için hedef alındı. Savaş ve çatışmalar da dünya genelinde ifade özgürlüğü üzerinde olumsuz etkiler yaratmaya devam etti. Aktif olarak savaşta bulunan iki ülke; İsrail ve Rusya, 2023’teki sıralamalarını koruyarak sırasıyla beşinci ve altıncı sırada yer aldı, ancak hapsedilen yazar sayıları arttı: İsrail, 17’den 21’e, Rusya ise 16’dan 18’e çıktı. Bu yazarların çoğu, savaş karşıtı görüşleri nedeniyle cezalandırıldı.
SİSTEMATİK BASKI DERİNLEŞTİ
Raporda Türkiye’ye de kısa bir değerlendirme ayrıldı. Buna göre Türkiye’nin rakamları, geçen yılki Endeks’e göre artış gösterdi; 14 olan tutuklu yazar sayısı, 2024’te 18’e yükseldi. Bu artış, yıl boyunca ifade özgürlüğü ve gazeteciliğe yönelik birçok cephede artan baskıların bir sonucu olarak değerlendirildi. Rapora göre 2024 yılında hükümet, yazarlar üzerindeki sistematik baskıyı daha da derinleştirdi; süregelen davaları ve hukuki suçlamaları birer ‘tehdit aracı’ hâline getirerek, yargı süreçlerini ve yeniden yargılamaları yıllarca sürüncemede bıraktı. Buna karşın raporun Türkiye değerlendirilmesinde özgür Türk basının güncel sorunlarına değinilmedi.
Kaynak Cumhuriyet
